Honderdduizenden huishoudens in Nederland maken naar schatting illegaal gebruik van gemeentegrond. Dat kan je als gemeente een flinke strop opleveren bij infrastructurele projecten. Financiële uitglijders en imagoschade liggen op de loer. Een goede voorbereiding kan heel veel ellende voorkomen.

RUG-onderzoeker Björn Hoops onderzocht het illegaal gebruik van gemeentegrond in vijf gemeenten. Tussen 8% en 80%van de huishoudens waren daar betrokken bij deze vorm van landjepik. Het gaat bijna altijd om stoepen, stukjes openbaar plantsoen, bermen of paden die door burgers worden toegeëigend om de tuin of de oprit uit te breiden. Het rapport maakte nogal wat los in de media en bij gemeenten.

Minimaal 600.000 huishoudens

Eerst de cijfers. Gemiddeld hebben we het over 20 tot 45 vierkante meter per huishouden. Uitgaande van 8 procent per gemeente, zouden zo’n 600.000 huishoudens in Nederland illegaal grond in gebruik hebben. Daarvan gingen mijn wenkbrauwen toch wel even omhoog …

Boze burgers en onzekere uitkomsten

Juridisch gezien maken al deze burgers inbreuk op het eigendomsrecht. Toch zien wij ook vaak dat gemeenten huiverig zijn om deze grond op te eisen. Ze weten vaak niet eens precies wélke grond van hen is. Gemeentegrond in kaart brengen is veel werk en je maakt je er niet populair mee bij je inwoners. Emoties kunnen hoog oplopen, zeker als de grond al jaren in gebruik is en een woning van eigenaar is verwisseld. Daarnaast komen juridische zaken als ‘verkrijgende verjaring’ in het spel.

Boze burgers, onzeker uitkomst van een procedure … nogal logisch dat gemeenten worstelen met deze problematiek.

Probleem? Welk probleem?

De eerste vraag is dan ook: is er überhaupt sprake van een probleem? Want, hoor je soms zeggen, al die vierkante meters hoeven niet meer onderhouden te worden door gemeenten. Zo geredeneerd lijkt het aan de oppervlakte wellicht een win-win situatie; als gemeente bespaar je op onderhoudskosten en je houdt je burgers blij. Laat de boel dus maar de boel. Maar schijn bedriegt natuurlijk: als je de grond ooit nodig hebt, krijg je als overheid de rekening dubbel en dwars gepresenteerd.

Gedoogde landjepik

Je zal maar zo’n stukje grond nodig hebben wanneer je een nieuw fietspad wilt aanleggen. Of een leidingtraject moet vervangen. Of een woningbouwproject wilt starten. Dan heb je dus wel degelijk een serieus probleem. Deze vorm van gedoogde landjepik kan leiden tot:

• gevaarlijk situaties in openbare ruimte (van geblokkeerde brandgangen tot verkeersveiligheid)
• kostbare vertraging voor aanvang en tijdens projecten;
• buitensporig hoge verwervingskosten, zeker als de werkzaamheden al begonnen zijn;
• spanning tussen gemeente en (groepen) boze burgers;
• slepende juridische procedures met een zeer onzekere uitkomst;
• fikse imagoschade.

Inventariseren, taxeren en communiceren

Hoewel er stemmen opgaan voor een wetswijziging over verkrijgende verjaring van overheidsgrond, zal dat nog wel even op zich laten wachten. Het actualiseren van de kaarten is natuurlijk altijd een goed idee, maar monnikenwerk. Ondertussen staat de wereld niet stil. Hoe voorkom je bovenstaande risico’s? Door de volgende drie stappen te doorlopen bij elk nieuw plan waarbij gemeentegrond een rol speelt.

● Stap 1: signaleren en inventariseren

Weet waar je aan begint. Waar gaat het project uitgevoerd worden? Hoe is de actuele situatie langs het traject? Welke stakeholders zijn er betrokken? Komt de papieren werkelijkheid nog overeen met de realiteit? Wat zijn de risico’s als het gaat om eigendom van gronden? SAOZ helpt met gedegen risicoanalyses.

● Stap 2: taxeren

Wat is de grond waard? Welke kosten moet je als gemeente begroten voor verwerving of onteigening? Hoe groot is de kans van slagen bij onteigening of minnelijke verwerving? SAOZ helpt met reële, objectieve taxaties.

● Stap 3: communiceren

Deze stap wordt vaak overgeslagen en dat is gevaarlijk. Als je mensen als dief behandelt, is dat een recept voor ruzie. Ruzies leiden vaak tot rechtszaken. En dat is juist wat je te allen tijde wilt voorkomen. Ga ruimschoots op tijd het gesprek aan en doe dat op de juiste toon. Ook hierin kunnen wij als onafhankelijke derde een rol spelen.

Geen verrassingen; zekerheid

Doorloop je deze drie stappen, dan heb je overzicht en inzicht, je kunt veel beter inschatten of het project uitvoerbaar is en zo ja tegen welke kosten je aanloopt voor de verwerving van grond. En met een beetje mazzel kun de grond ook nog goedkoper verkrijgen. Want als de graafmachines eenmaal in de straat staan, laat dan de hoop op een snelle en pijnloze oplossing maar varen.