“Polderen” is in de volksmond synoniem geworden met pappen en nathouden. Maar de tijd van excuses maken, ontevreden burgers compenseren en hete hangijzers vooruitschuiven lijkt voorbij. Nu ook verschillende overheden steeds vaker tegen elkaar aan het procederen zijn, rijst de vraag: hoe krijgen we Nederland weer vooruit? Om te beginnen door de huidige problemen nu echt aan te gaan pakken. En ook door verder vooruit te kijken en vroegtijdig te anticiperen. SAOZ helpt in beide gevallen. 

Google de term ‘hoofdpijndossier’ en je komt de volgende definitie tegen: “Vaak al langlopende, politiek-bestuurlijke kwesties met aanhoudende problemen.” Nederland lijkt momenteel van hoofdpijndossiers aan elkaar te hangen, zeker als het gaat om de ruimtelijke ordening. De Omgevingswet. Het gekrakeel rond Schiphol. De stagnerende woningbouw. De cocktail van klimaatverandering en toenemende Europese regelgeving zetten de boel nog eens extra onder druk. Inmiddels voelen we het overal; bouw- en infrastructurele projecten komen stil te liggen, gaan helemaal niet door of leiden tot ruzie en juridisch getouwtrek. Burgers en boeren protesteren, op het Malieveld of via de stembus. Maar ook binnen de overheid rommelt het. Rijk, provincie, waterschappen en gemeenten hebben elk hun eigen belangen.

Waar die elkaar raken, knettert het steeds vaker. 

Het Rijk

De landelijke overheid zet de grote lijnen uit. Zo wil kabinet Rutte IV centrale regie op ruimtelijk inrichting om zo de grootste vraagstukken voor de toekomst op te lossen. Deze voorgenomen Grote Verbouwing van Nederland wordt door de burger met scepsis bekeken, blijkt uit onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau. Onderzoeker Josje de Ridder: ‘Mensen zien een overheid die de grote problemen van deze tijd niet oplost. […] Dat maakt het moeilijker om steun en draagvlak voor beleid te genereren.’ 

Provincie en gemeente

De lijnen die de Rijksoverheid ondanks alle strubbelingen toch uitzet, moeten op provinciaal niveau ingekaderd worden. Zoekzones voor windenergie, bijvoorbeeld. Toewijzing van locaties voor zonneparken, woningbouw, natuurgebied et cetera. En dat wordt vervolgens op gemeentelijk niveau neergelegd. De provincie zegt: ‘Jullie hebben een taakstelling van zoveel megawatt. En dat mag binnen die en die en die zones. Regel het maar.’ Een woonwijk die wel of niet door mag gaan. Bedrijventerreinen. Windparken, woningbouw. 

Spanningsvelden

De gemeente behartigt in de eerste plaats de belangen van haar ingezetenen, de kiezers dus. Tegelijk moet dezelfde gemeente steeds vaker beslissingen nemen die op gespannen voet staan met de wensen van haar inwoners. Dat leidt tot frictie met de achterban én met de provincie. Bij SAOZ zien we de laatste tijd het aantal reactieve aanwijzingen van provincies toenemen. Een vrij directief juridisch instrument om zaken toch door te kunnen drukken als gemeenten ‘dwarsliggen’. Voordat de provincie hiertoe overgaat, moeten de verhoudingen echt wel aardig verstoord zijn. Een reactieve aanwijzing was tot een paar jaar geleden not done. Het is wat ons betreft een thermometer die wijst op toenemende verhitting tussen provincie en gemeente. Het gaat vaak om locaties voor windturbines, zonneparken en warmtenetten. Maar denk ook aan de toewijzing van locaties voor asielzoekerscentra of woonbestemmingen op vakantieparken. Gevoelige zaken dus. Een dan hebben we het nog maar even niet over de vraag welke overheid uiteindelijk aan de lat staat voor de vergoeding van eventueel veroorzaakte schade…

Spagaat

De zwaarste maatregel die de provincie kan inzetten is het inpassingsplan. Daarmee overrulen ze de gemeente, die dat – cynisch genoeg – soms niet eens slecht uitkomt. Omdat ze daarmee naar hun kiezers toe het signaal kunnen geven: ‘Kijk, wij hebben er alles aan gedaan, de provincie is de grote boosdoener.’ Maar ook de provincie zit in een spagaat. De gemeente ligt in de clinch met haar achterban en met de provincie; de provincie ligt steeds vaker overhoop met gemeenten enerzijds en de landelijke overheid aan de andere kant. In de aanloop naar de verkiezing hoorde je sommige provincies hardop nadenken over de vraag wat er eigenlijk zou gebeuren als zij het rijksbeleid ijskoud zouden weigeren uit te voeren. Een veeg teken. 

Wat wil het Waterschap

Naast het Rijk, de provincies en de gemeenten met hun beleids- en besluitvorming, hebben we in Nederland te maken met nóg een bestuurslaag die zich in de strijd mengt: de waterschappen. Een specifiek voor een bepaalde taak ingesteld bestuursorgaan. Zij hebben wat minder problemen binnen de hiërarchische verhouding tussen bijvoorbeeld gemeenten en provincies, omdat waterschappen een heel groot gebied bestrijken en een deelbelang behartigen. Toch verwachten wij dat juist de waterschappen een heel grote rol gaan spelen bij de voorgenomen Grote Verbouwing van Nederland. Water is namelijk het nieuwe stikstof. Waterkwaliteit en waterkwantiteit op peil houden wordt een enorme uitdaging, die ook weer harde keuzes vraagt en gepaard gaat met veel bemoeienis vanuit Brussel. 

Schaarse ruimte

De Raad van State zegt: overheid, maak nou eens scherpe keuzes, want we kunnen niet alles in Nederland. We willen allemaal dat pakje thuisbezorgd binnen 24 uur, maar die grote logistieke distributiecentra willen we niet in onze weilanden. Sneller internetten? Graag. Datacenters? Nee. Feit: Nederland is 41.850 vierkante kilometer groot. Daarin zal niets veranderen. Het aantal mensen op dat stuk grond neemt toe. Ook dat zal niet veranderen. Vroeg of laat moeten we dus toch met elkaar praten. Want het blijft een hell of a job, en ik krijg ruzie met jou en ruzie met jou. Met zijn drieën aanpakken is dan misschien slimmer. 

Polderen of pappen en nathouden

De kernvraag blijft: hoe gaan we om met de schaarse ruimte? In het verleden hebben we dat in Nederland opgelost met polderen. Dat betekende: de koppen bij elkaar steken, standpunten en belangen afwegen en tot een keuze komen waar eigenlijk niemand echt blij mee is maar die wel het beste is voor iedereen. Nederland is er als klein land groot mee geworden. Polderen is vandaag de dag echter synoniem met vooruitschuiven en/of compenseren. En dan ben je niets aan het oplossen. Dat doen we al ruim twaalf jaar en daar zien we nu de gevolgen van. Pappen en nathouden is niet hetzelfde als polderen. 

Instrumenten en argumenten om de regie terug te pakken

De regie terugpakken begint met praten. Oftewel: terug naar het “polderen”, maar dan wel in de klassieke en positieve zin van het woord. Praten op basis van feiten en met de juiste stakeholders, ondersteund door externe juridische en financiële expertise die een “frisse blik” op de zaak werpen. Bij SAOZ zorgen we allereerst dat we die feiten boven tafel krijgen en helemaal op orde hebben. Van de cijfers tot de jurisprudentie. Dat kan u als gemeente of provincie het instrumentarium en de argumenten geven om belanghebbenden om tafel te krijgen, lastige beslissingen te nemen en zo de regie terug te pakken op uw acute hoofdpijndossiers. En de inzichten om hoofdpijn in de toekomst te helpen voorkomen. 

Voorkomen 

Daarnaast kunnen wij bouwen op ruim een halve eeuw ervaring met Ruimtelijke Ordening in Nederland en bogen op een unieke schat aan kennis en expertise die ons in staat stelt verder in de toekomst te kijken dan anderen. We hebben een antenne ontwikkeld voor het vroegtijdig herkennen van signalen die bij overheden meestal verloren gaan in de waan van de dag. Daarmee kunnen we vanuit een bredere scope en een andere invalshoek (consultancy) kijken naar ontwikkelingen en toekomstige knelpunten in een vroeg stadium aanwijzen. Dat helpt u als gemeente of provincie bij het maken van gericht beleid. Want polderen om ellende te voorkomen is altijd beter dan genezen. Laat staan afwachten en maar hopen dat het uiteindelijk wel goedkomt. Dat is de afgelopen jaren wel gebleken. 

Wilt u een hoofdpijndossier oplossen of sparren over hoe u het beste voorsorteert op de toekomst? Ons team van specialisten staat voor u klaar.