Iedere gemeente is momenteel bezig met de invoering van de Omgevingswet. Vanaf de inwerkingtreding zal de beoordeling van aanvragen om schadevergoeding gaandeweg veranderen. Er zijn een paar wijzigingen die sowieso extra aandacht verdienen omdat ze (grote) financiële gevolgen voor gemeenten kunnen hebben. Maar er is meer aan de hand. Opletten dus.
Binnen ons schadecompensatiestelsel was een deel wettelijk geregeld in de Wet ruimtelijke ordening (Wro) en een deel niet wettelijk geregeld. Bij (een deel van) nadeelcompensatie verandert er inhoudelijk niks, maar wordt de rechtsbescherming anders. Bij planschade verandert er niks aan de rechtsbescherming, maar verandert juist de inhoud. Om dit goed te begrijpen moeten we eerst even dieper duiken in hoe het nu (tot 1 januari 2024) geregeld is.
Wat verandert er met de Omgevingswet?
Planschade valt nu onder de Wet ruimtelijke ordening. Dat wordt straks integraal overgezet naar de Omgevingswet. De term “planschade” zal op den duur verdwijnen; alles heet dan “nadeelcompensatie”. Nadeelcompensatie valt nu nog uiteen in een select aantal wettelijk vastgelegde regelingen en buitenwettelijke regelingen gebaseerd op rechtspraak. Nadeelcompensatie wordt straks geregeld in de Omgevingswet óf in de Algemene wet bestuursrecht.
Wettelijk = Omgevingswet
Veel wettelijke regelingen binnen het Nadeelcompensatiestelsel vallen onder een heel aantal verschillende wetten (denk aan de Tracéwet en de Waterwet). Veel van deze wettelijke schadevergoedingsregelingen komen straks in de schaderegeling van de Omgevingswet (hoofdstuk 15) terecht.
Niet-wettelijk = Algemene wet bestuursrecht
Nadeelcompensatie voor niet-wettelijke schadeoorzaken (nu op basis van rechtspraak geregeld) komt straks als wettelijke grondslag in de Awb terecht. Denk hierbij aan feitelijke werkzaamheden, dus het openbreken van een weg, het nemen van een verkeersbesluit op basis van de wet verkeersregelgeving, het verlenen van een vergunning op basis van een APV, bijvoorbeeld voor een kermis of een concert et cetera.
Inhoudelijk verandert er voor de “klassieke” nadeelcompensatie als geheel weinig tot niets, maar wordt het wettelijke kader (Omgevingswet én Algemene wet bestuursrecht) anders. Daarover straks meer. Eerst even terug naar de planschade in de Omgevingswet.
Wijzigingen met betrekking tot Planschade
Ten aanzien van planschade leidt de Omgevingswet inhoudelijk wél tot grote wijzigingen. Deze kunnen (financiële) gevolgen hebben voor (vastgoed)ontwikkelingen. Hieronder zetten we de belangrijkste veranderingen op een rij.
Het moment waarop indirecte schade geclaimd kan worden;
Dit moment verschuift naar de toekomst, van het “bestemmingsplan” (omgevingsplan) naar de omgevingsvergunning, de “melding” of de aanvang van de werkzaamheden.
De wijze van beoordeling van indirecte schade claims;
Bij de beoordeling van planschade wordt momenteel uitgegaan van een planologische vergelijking waarbij zowel het oude als nieuwe planologische regime “maximaal worden ingevuld”. Bij de beoordeling op basis van het stelsel van hoofdstuk 15 Omgevingswet is vooral de feitelijke verandering maatgevend.
De regeling voor de directe schade;
Op het oog wijzigt de methodiek van beoordeling van ‘directe schade’ niet principieel. Wel zullen voor bepaalde aspecten (zoals de “benuttingstermijn” bij passieve risicoaanvaarding) andere en extra termijnen gaan gelden.
Het normaal maatschappelijk risico bij “indirecte schade”;
In het stelsel van planschade bevindt zich momenteel wat betreft het normaal maatschappelijk risico de aftrek in een bandbreedte tussen 2% en 5% van de maatgevende waarde, afhankelijk van de omstandigheden. Onder de Omgevingswet geldt voor indirecte schade een vast forfait van 4%.
Het aspect “actieve risicoaanvaarding”;
Het planschaderecht gaat uit van voorzienbaarheid van schade indien de aanvrager ten tijde van de aankoop van de onroerende zaak op basis van openbaar bekend gemaakte beleidsvoornemens van de overheid wist of kon weten dat er nadeel zou kunnen ontstaan. Onder de Omgevingswet vervalt deze voorzienbaarheid indien de aanvrager een woning heeft gekocht na de vaststelling van het omgevingsplan.
Hiermee hebben we de voornaamste wijzigingen wel te pakken. Maar dan hebben we het dus alleen maar over de Omgevingswet. Zoals gezegd is er meer. En dat wordt in het (media)geweld rond de Omgevingswet vaak weggedrukt, maar verdient zeker uw aandacht.
Wet nadeelcompensatie in de Awb
De invoering van artikel 4.5 Awb is voor nadeelcompensatie een behoorlijke aardverschuiving. Het betekent dat eerder genoemde schadeoorzaken waarvoor geen wettelijke schadevergoedingsregeling geldt, ingebed worden in een juridisch kader. Dat werd hoog tijd. Bijna iedere gemeente is momenteel bezig met het voorbereiden van de Omgevingswet en het implementeren van nadeelcompensatie daarin. Vergeet echter niet dat in de transitie naar de Omgevingswet ook artikel 4.5 Awb wordt geïntroduceerd c.q. gaat gelden.
Regel alles in één keer goed
Hoewel de schaderegelingen straks dus in twee wetten vastgelegd zijn, beïnvloeden ze elkaar wel degelijk. Rond zaken als voorzienbaarheid en normaal maatschappelijk risico staan bepalingen in beide wetten. Harmonisatie is daarbij nodig om gesteggel en juridisch getouwtrek in de toekomst te voorkomen. Kortom: nu is het moment om een stapje extra te doen en het hele bestuursrechtelijke domein van schadevergoedingsrecht integraal in uw organisatie te implementeren en in uw regelgeving op te nemen.
SAOZ staat voor u klaar
Om de overgang naar de Omgevingswet én de harmonisatie van Omgevingswet met de Awb als het gaat om schaderegelingen in goede banen te leiden, heeft SAOZ verschillende producten in het leven geroepen. Hieronder een overzicht:
- Nadeelcompensatieverordening Omgevingswet en titel 4.5 Awb (deze verordening is behoorlijk uitgebreider en meer op maat gesneden dan de standaard VNG-verordening en bevat een artikelsgewijze toelichting);
- Beleidsadvies waarin de vraag wordt beantwoord of het verstandig is om de nadeelcompensatieverordening ook op titel 4.5 Awb betrekking te laten hebben;
- Beleidsregel over het normaal maatschappelijk risico voor inkomensschade onder de Omgevingswet en titel 4.5 Awb;
- Geactualiseerde afwentelingsovereenkomst ex artikel 13.3c Omgevingswet (de oude planschadeverhaalsovereenkomst);
- Geactualiseerd aanvraagformulier nadeelcompensatie;
- Geactualiseerde standaardteksten voor websites en/of folders.
Kunnen wij u helpen met een soepele en juridisch waterdichte overstap naar de Omgevingswet, met inachtneming van de bepalingen die straks onder de Awb vallen?
