Compensatie in natura heeft zich de laatste jaren ontwikkeld als “laatste redmiddel” voor het voorkomen van het moeten betalen van hoge planschadebedragen. Door de laatste ontwikkelingen in de jurisprudentie lijkt dit instrument sleets te worden…
Compensatie in natura bij directe planschade
Het beperken van bouw- en gebruiksmogelijkheden van onroerend goed kan voor de eigenaar leiden tot “directe planschade”. Denk bijvoorbeeld aan het opleggen van beperkingen met betrekking tot het “verkameren” van woningen of het beschermen van cultuurhistorische waarden van panden. In de gevallen dat de eigenaar daarop een planschadeclaim indiende dachten veel gemeenten de – hoge – schade aan de “achterkant” te kunnen repareren door “compensatie in natura”, ofwel: het teruggeven van de wegbestemde aanwendingsmogelijkheden. Lange tijd leek dat in de jurisprudentie goed te gaan, maar de laatste tijd lijkt hier de klad in te zitten.
Strengere jurisprudentie over “compensatie in natura”
De bestuursrechter is steeds strenger geworden bij het “toestaan” van compensatie in natura. Instructieve uitspraken zijn bijvoorbeeld:
● ABRvS 3 maart 2021, ECLI:NL:RVS:2021:436, Sittard-Geleen.
In deze uitspraak bepaalde de Afdeling dat compensatie in natura niet meer mogelijk was omdat de schadelijdende rechtspersoon vóór het planschadebesluit de eigendom inmiddels had overgedragen aan de enig bestuurder/aandeelhouder van die rechtspersoon.
● ABRvS 28 juli 2021, ECLI:NL:RVS:2021:1656, gemeente Bergen NH.
In deze uitspraak bepaalde de Afdeling dat het “aanbieden” van een “afwijkingsvergunning” (in plaats van het aanpassen van het bestemmingsplan) niet betekent dat daarmee de gehele planschade anderszins verzekerd hoeft te zijn, getuige de overweging:
“De Afdeling merkt hierbij op dat ingeval [verzoeker] een aanvraag doet voor een vergunning waarmee een geringere waarde wordt gecompenseerd dan de vastgestelde tegemoetkoming van € 318.500,00 en deze vergunning ook wordt verleend, hem alsnog een tegemoetkoming in geld toekomt ter hoogte van het verschil tussen de vastgestelde tegemoetkoming en de waarde die door de verleende vergunning wordt gecompenseerd”
De enige echt “veilige” wijze van compenseren is dus het aanpassen van het bestemmingsplan, al is het maar omdat met een volledige compensatie in natura elke discussie over de omvang van de schade zinledig maakt (zie bijvoorbeeld zeer recent ABRvS 1 december 2021 ECLI:NL:RVS:2021:2686, Coevorden). Voor het aanpassen van bestemmingsplannen gaat echter, gelet op de naderende inwerkingtreding van de Omgevingswet, de tijd dringen. Ook deze mogelijkheid lijkt zijn langste tijd gehad te hebben.
Alternatieve instrumenten voor het managen van planschaderisico’s
Nu het instrument “compensatie in natura” qua effectiviteit lijkt af te brokkelen wordt het extra raadzaam om ook andere instrumenten te beproeven, zoals het “creëren van voorzienbaarheid” (passieve risicoaanvaarding) en het “kanaliseren van planschaderisico” (door slim gebruik van afwijkingsbevoegdheden). Ook deze instrumenten hebben zo hun kansen en beperkingen, maar het is in ieder geval raadzaam om niet alles op één (kreupel) paard in te zetten.
Meer weten?! Neem dan contact op met Kees van der Lee.
